μεταμοντερνισμός

Όρος ή σύστημα ιδεών που εμφανίζεται σε ποικίλα πεδία, μεταξύ των οποίων η τέχνη, η αρχιτεκτονική, η μουσική, ο κινηματογράφος, η λογοτεχνία, η κοινωνιολογία, οι επικοινωνίες, η μόδα και η τεχνολογία. Ο μ. αναδύθηκε από το κίνημα του μοντερνισμού, τον οποίον ακολούθησε χρονικά στο δεύτερο μισό του 20ού αι. Στην τέχνη, ο μ., όπως και ο μοντερνισμός, απορρίπτει τη διάκριση μεταξύ υψηλών και ταπεινών μορφών τέχνης, προσδίδοντας έμφαση στην παρωδία, στην ειρωνεία και στην ελαφρότητα. Η μεταμοντέρνα τέχνη (και σκέψη) ευνοεί την αυτοαναφορικότητα, την αποσπασματικότητα και την ασυνέχεια (ειδικά στις αφηγηματικές δομές), την αμφισημία, καθώς και την αποδόμηση του υποκειμένου. Ωστόσο, ο μ. διαφέρει από τον μοντερνισμό ως προς τη στάση του σε σχέση με τις παραπάνω τάσεις. Έτσι, ενώ ο μοντερνισμός θεωρεί τον κατακερματισμό του υποκειμένου και της ιστορίας ως τραγική απώλεια και υποστηρίζει ότι η τέχνη μπορεί να παράσχει την ενότητα, τη συνέχεια και το νόημα που έχει εκλείψει στη μοντέρνα εποχή, ο μ. αναδεικνύει την απουσία του νοήματος ως κάτι θετικό και δεν στοχεύει στην αναπλήρωσή του. Ένας δεύτερος ορισμός ή όψη του μ. προέρχεται από την ιστορία και την κοινωνιολογία. Η προσέγγιση αυτή ορίζει τον μ. ως ολοκληρωμένο σύστημα κοινωνικών και ιστορικών στάσεων. Πιο συγκεκριμένα αυτή η προσέγγιση αντιδιαστέλλει τους όρους μοντερνικότητα και μεταμοντερνικότητα. Η μοντερνικότητα αναφέρεται σε ένα σύστημα φιλοσοφικών, πολιτικών και ηθικών ιδεών που αποτέλεσαν τη βάση για το αισθητικό κίνημα του μοντερνισμού τον 20ο αι. Κυριότεροι εκπρόσωποι του μ. θεωρούνται, κατά τεκμήριο, οι Γάλλοι φιλόσοφοι Φρανσουά Λιοτάρ (Francois Lyotard, 1907 – 1998) και ο Ζαν Μποντριγιά (Jean Baudrillard, 1929 –). Σύμφωνα με τον Λιοτάρ, στη μεταμοντερνικότητα, όλες οι ιδεολογίες και τα συστήματα ιδεών έχουν χάσει την νομιμοποίησή τους, καθώς οι μετα-θεωρίες ή αλλιώς οι μεγάλες αφηγήσεις στις οποίες βασίζονταν, έχουν καταρρεύσει. Για παράδειγμα, η αντίληψη ότι η κυριαρχία του ορθού λόγου και της επιστήμης δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε μια γραμμική πορεία της ανθρωπότητας προς την πρόοδο, κατέρρευσε με την εργαλειακή χρήση του ορθού λόγου, κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, με σκοπό την εξόντωση των εβραίων. Συνεπώς ο μ. απορρίπτει τις μεγάλες αφηγήσεις και τα συστήματα ιδεών, που διεκδικούν καθολικότητα, προς χάριν εννοιών με προσωρινό, συγκυριακό και περιορισμένης εμβέλειας χαρακτήρα. Στην αρχιτεκτονική, ο μ. εμφανίστηκε ως αισθητικό κίνημα στην δεκαετία του 1960 και επεκράτησε πλήρως κατά την επόμενη. Η μεταμοντέρνα αρχιτεκτονική σηματοδότησε την απόρριψη του μοντερνισμού και της αδυναμίας του τελευταίου για καινοτομίες. Ο μ. διατήρησε στοιχεία της μοντέρνας λειτουργικότητας, επιστρέφοντας ωστόσο στις κλασικές αισθητικές φόρμες. Το αποτέλεσμα ήταν ένα ειρωνικό συνονθύλευμα, που συνδυάζει παραδοσιακά διακοσμητικά και καθημερινά αρχιτεκτονικά στοιχεία, ενσωματώνοντάς τα σε μια υβριδική ενιαία δομή. Κυριότεροι εκπρόσωποι της μεταμοντέρνας αρχιτεκτονικής θεωρούνται ο Ρόμπερτ Βεντούρι (Robert Venturi), η Ντενίς Σκοτ Μπράουν (Denise Scott Brown), ο Μάικλ Γκρέιβς (Michael Graves), ο Ρόμπερτ Στερν (Robert A.M. Stern) και ο Αράτα Ισοζάκι (Arata Isozaki).

* * *

ο

(καλ. τεχν.) σύγχρονο κίνημα που θέτει σε αμφισβήτηση και αναθεωρεί τον μοντερνισμό και τις διάφορες εκφάνσεις του, χωρίς ωστόσο να προσδιορίζει σαφώς τις δικές του θέσεις.